Zaandam

Zaandam, deel van de Nederlandse gem. Zaanstad, prov. Noord-Holland, ten noorden van de kruising van het Noordzeekanaal en de Zaan.

Zaandam is vanouds het industriecentrum van de Zaanstreek (voedings- en genotmiddelen-, houtverwerkende industrie) en heeft belangrijke houthandel; aan het Noordzeekanaal liggen haven en industrieterreinen. Vanwege de vele bezienswaardigheden is er veel toerisme.

1. Stadsbeeld
De hervormde Westzijderkerk, ook wel Bullekerk genoemd (1638-1640; vergroot 1672-1680; gerest. 1972-1974), is een kruiskerk met op het kruis een sierlijk houten torentje in laat-gotische stijl. De eveneens hervormde Oostzijderkerk is ontstaan uit een 14de-eeuwse kapel die na een brand in de 16de eeuw tot kerk werd verbouwd en in de 17de eeuw werd vergroot en verfraaid, o.m. met zes gebrandschilderde ramen.
De evangelisch-lutherse kerk is een rechthoekig gebouw uit 1699, met zadeldak tussen twee topgevels en een brede voorgevel; het interieur bevat veel rijkgesneden houtwerk uit de 18de eeuw. De oud-katholieke kerk is een houten schuilkerk (1695; gerestaureerd 1927) met in het interieur barokmeubelen.
Het als museum toegankelijke Czaar Peterhuisje is een gedeelte van het houten huis (1632) waarin de latere tsaar Peter de Grote (zie Peter [Rusland]) als timmerman woonde; het is op last van tsaar Nicolaas II in 1895 door een stenen gebouw omgeven. Voorbeelden van mooie oude Zaanse woonhuizen zijn uit de verschillende Zaandorpen overgebracht naar de Zaanse Schans en worden geëxploiteerd door een stichting. Vier van deze huizen zijn ingericht als museum (stijlkamers in het 'Noorderhuis', een bakkerijmuseum, een kruideniersmuseum en een uurwerkenmuseum). Tevens zijn overgebracht een oude scheepswerfschuur en een molenschuur, nu resp. ingericht als klompenmakerij en tentoonstellingsgebouw.
Bij de Zaanse Schans zijn geplaatst de mosterdmolen de Huisman, de houtzaagmolen de Gekroonde Poelenburg, de verfmolen de Kat, de oliemolens de Os en de Zoeker en de oliemolen de Bonte Hen. Alle molens zijn eigendom van de Vereniging De Zaanse Molen. Elders staat de paltrokhoutzaagmolen de Held Jozua (1717).

2. Geschiedenis
Aan de Zaan ten westen van het tegenwoordige Zaandam ontstond een dorp Zaanden, reeds vermeld in de 12de eeuw, woonbuurt van schippers en kooplui. Onder de Hollandse graaf Willem II werd het door de Westfriezen verwoest; het werd niet herbouwd. In de 14de eeuw ontstonden aan weerszijden van de Zaan twee nieuwe nederzettingen. Deze groeiden aan het eind van die eeuw ten gevolge van de afdamming van de Zaan aaneen tot een agglomeraat, dat Zaandam kwam te heten. Het nieuwe dorp ontwikkelde zich voorspoedig dankzij een veelzijdige, door windmolens gedreven industrie (zie Zaanstreek); bovendien werd het een centrum van scheepsbouw. Peter de Grote vertoefde er in 1697 enige dagen om het scheepsbouwbedrijf gade te slaan. In 1811 schonk Napoleon Zaandam stadsrechten. Tot 1 jan. 1974 was Zaandam een zelfstandige gemeente.

Heeft u nog meer informatie toe te voegen? Klik hier.